Dzieje Wysp Brytyjskich. Miedź, brąz, żelazo

 Artykuł ukazał się w kwietniu 2021 roku.

Miedź, brąz, żelazo

Dwa i pół tysiąca lat przed naszą erą gdy tysiące kilometrów na południowy wschód kwitły cywilizacje egipska oraz blisko wschodnie na wyspy brytyjskie zaczęła przenikać nowa fala osadnicza, która szybko zdominowała miejscową ludność. Nie było to trudne gdyż według różnych badaczy Brytanię zamieszkiwało wtedy od kilku do kilkunastu tysięcy ludzi z czego kilkuset mieszkańców przypadało na Szkocję. Badania genetyczne wskazują, że ludzie ci w większości pochodzili z półwyspu iberyjskiego.  Wraz z nowymi ludźmi zaczęła przenikać nowa technologia. Era kamienia łupanego powoli się kończyła. Najpierw zaczęły pojawiać się wyroby z miedzi koegzystujące jakiś czas z wyrobami kamiennymi. Zmiana nie dokonała się przecież w ciągu roku. Dlatego archeolodzy wyróżniają często epokę miedzi jaki okres przejściowy między epoką kamienia a brązu. W końcu miedź została zastąpiona przez stop miedzi i cyny czyli brąz.

Jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych grobów z początków epoki brązu został odnaleziony dopiero w 2002 roku w Amesbury. Kilkanaście kilometrów od Salisbury. Znalezisko pochodzące sprzed 2300 lat przed nasza erą można podziwiać dziś w muzeum Salisbury. Warto się tam wybrać przy okazji wycieczki do Stonehenge. Nowa ludność przyniosła nowa kulturę czy jak byśmy dziś powiedzieli styl życia. Nazywamy ich ludnością kultury pucharów dzwonowatych czy po angielsku Bell Baker people.  Nowi ludzie przynieśli rewolucje w sferze materialnej, ciężko stwierdzić co stało się ze sfera duchową. Mieli swoje zwyczaje co widać po grobach ale takie Stonehenge będzie użytkowane jeszcze setki lat. Przynieśli nową religię zachowując stare miejsca kultu? Zmiksowali nowe wierzenia ze starymi a może były one oda samego początku bardzo podobne? Na niektóre pytania nigdy nie poznamy odpowiedzi. Czasem mamy jednak szczęście. Badacze od zastanawiali się czy miejsca takie jak Stonehenge były odosobnimy wielkim centami kultu czy też istniały również bardzo lokalne centa. Przekładając to na dzisiejsze czasy naukowcy zastanawiali się czy istniały tylko katedry czy mieliśmy tez kościoły i kaplice parafialne.  Logika podpowiadała, że poza wielkimi miejscami kultu musiały istnieć przecież i bardzo lokalne. Niestety nie było dowodów na poparcie tej tezy. Do czasu. Wczesną wiosną 1998 roku na wybrzeżu hrabstwa Norfolk dokonano niezwykłego okrycia. Znaleziono Stonehenge w miniaturze. Chodzi o kilkumetrową konstrukcję przypominająca kamienne kręgi megalityczny tyle, że zbudowana z drewna. Nazwano ja Seahenge. Można ja zobaczyć w muzeum w King`s Lynn. Pochodzi sprzed 2050 lat przed nasza erą. Jest to dowód na istnienie niewielkich bardzo lakalnych miesc kultu. Nie znajdujemy ich dziś bo były robione z drewna i albo zostały zniszczone przez ludzi albo same uległy rozkładowi. W końcu drewno to nie kamień czy metal. 

Seahenge

Od około 2000 roku przed naszą erą głównie na terenie Anglii rozwijała się kultura Wessex, będąca lokalną odmianą kultury pucharów dzwonowatych. Rozwijała się przez około 600 lat. Pisząc poprzednim razem o megalitach wspomniałem by zwiedzając Avebury zwrócić uwagę na okoliczne kurhany. Pochodzą one właśnie z tego okresu. Najstarsze mają po 4 tysiące lat.

Wytop metalu zapoczątkował rozwinięcie górnictwa na skale przemysłową. Z Okresu pomiędzy 2000 a 1800 lat przed naszą era pochodzą dwie duże kopalnie miedzi. Mount Gariel w okolicach dzisiejszego Cork w Irlandii oraz Great Orme w Walii (tę ostatnią można zwiedzać). Pierwsza wydobywała 370 ton miedzi rocznie. Druga pomiędzy 175 a 235 ton. Skala wydobycia była tak duża, że około 1600 roku przed nasza erą wyspy stały się znaczącym eksporterem miedzi.

Będąc w okolicach Cambridge warto wybrać się do Peterborough a tam do miejscowego muzeum. Znajdują się tam pozostałości po Must Farm.  Są to pozostałości po niewielkiej osadzie. Jest to najlepiej zachowana osada z epoki brązu z terenów Brytanii. Nazywana jest często Pompejami Brytyjskimi. Chodzi o to, że osada została porzucona nagle po katastrofalnym pożarze. Badania wskazują, że miała zaledwie rok w chwili katastrofy. Pochodzi z okresu pomiędzy 1750 a 1650 rokiem przed nasza erą. 

Must Farm

Około 1500 roku przed nasza erą następuje coś co profesor Francis Pryror nazywa „Domestic Revolution”. Niestety nie znalazłem nigdzie polskiego odpowiednika, najbardziej odpowiednim terminem będzie chyba rewolucja wewnętrzna. Wielkie megality jako miejsca zbiorowego kultu odchodzą w przeszłość. Zastępowane są mniejszymi "kapliczkami" często usytuowanymi w pobliżu bagien czy źródeł rzek. Wiele z nich przetrwa aż do nadejścia chrześcijaństwa.  Formy takie jak Stonehenge odchodzą w przeszłość bo jesteśmy w trakcie tworzenia się społeczności klanowej, tworzy się samorząd lokalny i wielkie miejsca ściągające ludność z rozległych terytoriów nie są już potrzebne.

Czytelnik zwiedzający muzeum w Peterborough powinien wybrać się również poza miasto. Znajduje się tam park archeologiczny Flag Fen. Jest to rekonstrukcja prężnej osady powstałej tam około 1500 lat przed nasza erą.

Przenieśmy się teraz daleko na północ. Na Hybrydach Zewnętrznych znajduje się stanowisko archeologiczne Cladh Hallan. Jest ot jedyne miejsce w Wielkiej Brytanii gdzie znaleziono prehistoryczne mumie. Miejsce to było zamieszkane już 2000 tysiące lat przed nasza erą.  Archeologom znane było od dawna jednak przełomowego odkrycia dokonano w 2001 roku. Znaleziono wtedy dwie mumie: mężczyzny pochodzącą sprzed 1600 lat przed nasza erą oraz kobiety sprzed 1300 lat przed naszą era. Co ciekawe oba ciała zostały pochowane w tamtym miejscu dopiero około 1120 roku przed nasza erą będąc uprzednio przechowywane przez wiele miesięcy w torfowisku. Naukowcy nie mają pojęcia dlaczego tak się stało.

Sprzed 1300 lat przed nasza erą pochodzi tak zwana łódź z Dover. Jest to znaleziona podczas robót ziemnych w mieście doskonale zachowana kilkumetrowa łódź, która pływano po kanale La Manche. Jest to tez bezpośredni dowód na kwitnący w tamtym okresie handel wyspy z Europą kontynentalną. 

Łódź z Dover

Od około 1200 roku na południu dzisiejszej Anglii bujnie rozwija się rolnictwo z małymi wioskami, które składały się z okrągłych domostw będących wizytówka wyspy aż do czasów rzymskich.

W okresie pomiędzy 1500 a 1000 rokiem przed nasza erą zaczyna na wyspy przenikać pierwsza fala osadników protoceltyckich. Absolutnie nie można mówić jeszcze najeździe Celtów. Fala ta był bardzo symboliczna i rozłożona w czasie. Więcej znaczenia niż samo osadnictwo miała powoli sącząca się kultura Celtów.

Prawdziwy najazd Cletów na Wyspy brytyjskie zacznie się dopiero pod koniec VII wiku przed naszą erą. Wraz z nimi przyjdzie kolejna rewolucja techniczna. Celtowie przyniosą technikę wytopu żelaza.